Nghệ thuật hiện đại và sự thấu hiểu - Những đặc điểm cơ bản của nghệ thuật đương đại

Nghệ thuật đương đại là gì?

Định nghĩa về những gì đương đại luôn tự nhiên luôn luôn di chuyển, gắn liền với hiện tại với ngày bắt đầu tiến về phía trước. Vì vậy chúng ta có thể dịch cụm từ nghệ thuật đương đại là “các tác phẩm nghệ thuật đã, đang và sẽ được tạo ra trong cuộc sống của chúng ta”. Định nghĩa này nghe có vẻ đơn giản, nhưng thực chất vẫn có nhiều tranh cãi về nguồn gốc của nghệ thuật đương đại. Tuy nhiên, có thể nói nghệ thuật đương đại xuất phát từ những năm 60 của thế kỷ XX, và bảy loại hình nghệ thuật bao gồm Hội Họa, Điêu Khắc, Kiến Trúc, Âm Nhạc, Biểu Diễn Sân Khấu, Văn Học và Điện Ảnh được sản xuất trong thời gian này cũng được xem là nghệ thuật đương đại.

Xem thêm: Những nét sơ lược về bảy loại hình nghệ thuật cơ bản

Chúng ta thường nhầm lẫn giữa nghệ thuật hiện đại và nghệ thuật đương đại, bởi trong tiếng Anh, đây là hai từ có phần đồng nghĩa. Tuy nhiên hai cụm từ này được dùng để miêu tả 2 thời kỳ hội họa riêng biệt. Nghệ thuật hiện đại (hay còn gọi là phong trào hiện đại) là giai đoạn hội họa kéo dài từ hậu thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX. Phong trào này được sinh ra như một cách chống đối lại các nguyên tắc của mỹ thuật truyền thống. Chúng thể hiện tư tưởng phóng khoáng, không theo khuôn mẫu của các họa sĩ đương thời, nhằm phá bỏ những giới hạn đã gò bó mỹ thuật trong giai đoạn trước đó. Không còn là những bức tranh tự sự, thời kỳ hiện đại hướng đến sự trừu tượng, với khởi đầu với phong trào Ấn Tượng của Monet và kết thúc với sự năng động, phóng khoáng của phong trào biểu hiện trừu tượng.

Cũng như vậy, nghệ thuật đương đại ra đời để phản bác lại những quy tắc của nghệ thuật hiện đại. Dưới sự bùng nổ của khoa học công nghệ, cùng với quá trình toàn cầu hóa diễn ra nhanh chóng, các nhà nghệ thuật không còn bị bó buộc bởi màu vẽ và cọ, họ được tự do sáng tạo những tác phẩm của mình dưới nhiều hình dạng, chất liệu khác nhau. Không còn là những bức tranh hai chiều, giờ đây mỹ thuật đương đại sử dụng nhiều chất liệu hơn, thể hiện được chiều sâu và quan điểm của mình mạnh mẽ hơn. Người nghệ sĩ có quyền đặt ra câu hỏi, họ sáng tạo nên những tác phẩm lý giải những triết lý của mình, sau đó liên tục thử nghiệm và tái sản xuất ra những tác phẩm khác. Sự ảnh hưởng từ những ý tưởng hậu hiện đại, tất cả đều bị tách rời nhưng đồng thời của mang ý nghĩa phù hợp theo cách riêng của mình, hoài nghi về mọi định nghĩa, tạo nên tinh thần chi phối từ bên trong của mỹ thuật đương đại. Cùng với đó là sự thách thức trước những quan điểm dễ dãi và những tư tưởng truyền thống đã sớm lỗi thời từ nghệ thuật truyền thống.

Với quan điểm này, nghệ thuật đương đại đã sớm thu hút được sự chú ý của công chúng, bởi sự tự do không theo nguyên lý cụ thể đã cho phép người nghệ sĩ nghĩ thoáng hơn, từ đó tạo ra những tác phẩm phản ánh tư tưởng thời đại, hình dung về tương lai sắp đến. Nếu xem nghệ thuật thị giác là khởi nguồn, trong nghệ thuật thị giác lại phân ra thành 7 loại hình nghệ thuật, thì nghệ thuật đương đại nghĩa là đang cố gắng phá bỏ những ranh giới tạo nên nguồn gốc này, hình thành tập hợp rộng hơn của nghệ thuật thị giác. Dưới sự ảnh hưởng của chủ nghĩa hậu hiện đại, mỹ thuật đương đại phủ nhận sự tồn tại thống nhất của quan điểm hệ thống, sự vô tổ chức đó đã giúp cho mỹ thuật đương đại tập hợp được nhiều sự khác biệt. Và mỗi sự khác biệt lại phát triển thành một mảng khác, tạo nên một tổ hợp bất định.

Các đặc điểm của nghệ thuật đương đại

Sự khác biệt giữa nghệ thuật hiện đại và nghệ thuật đương đại thực chất là khác biệt về triết lý, quan điểm… Ẩn sâu trong tác phẩm nghệ thuật. Nếu nhìn dưới góc độ học tập, nghệ thuật đương đại và nghệ thuật hiện đại đều có những chức năng riêng, phục vụ cho từng thời kỳ riêng biệt, vì lẽ đó việc tìm hiểu các yếu tố của mỹ thuật đương đại chính là tìm thấy sự khác biệt, không phải sự hơn kém.

Khác với nghệ thuật hiện đại, nghệ thuật đương đại không bị bao trùm bởi cách chủ nghĩa khác nhau, vì vậy có những điểm khác biệt khiến nghệ thuật đương đại trở thành một thể dị biệt riêng:

• Tính site-specific:

Điểm khác biệt của mỹ thuật đương đại là sự liên kết giữa tác phẩm với môi trường xung quanh. Khác với mỹ thuật hiện đại được thể hiện trên giấy và những khoảng tường, tác phẩm đương đại rất chú trọng đến câu hỏi “sẽ ra sao nếu đặt tác phẩm vào nơi này”. Bởi đặt trong một bối cảnh không gian cũng chính là mối tương quan giữa tác phẩm với không gian, từ đó sẽ mang đến những cảm xúc khác biệt cho người xem.

• Sự bất ổn định:

Ý niệm về hiện tại của nghệ thuật đương đại là bất ổn định, không còn là một thể thống nhất, nên nghệ thuật đương đại cũng có thể lựa chọn những chất liệu đa dạng hơn để thể hiện tác phẩm của mình. Cũng chính vì lý do này, các tác phẩm đương đại chỉ có thể biểu hiện được cho một thời kỳ nhất định của văn hóa, không thể lưu trữ hoặc tồn tại lâu dài.

• Sự tương tác với người thường thức

Phá bỏ giới hạn về độc bản, nghệ thuật đương đại nhìn chung là sự góp sức của những người tham gia triển lãm. Cái quan trọng không phải là đích đến, là một vật thể nhất định, mà là việc cái ý niệm của tác giả có hay không thể tác động đến tâm trí của người xem. Vì vậy, vai trò của người xem ở đây là hòa cùng với sự giải cấu trúc vốn có của tác phẩm và can thiệp vào tác phẩm, tạo thành một cuộc triển lãm đúng nghĩa.

Vậy cuối cùng, nghệ thuật đương đại là gì? Cũng giống như nghệ thuật hiện đại, lấy quá khứ để lý giải hiện tại. Chỉ khác là hiện tại của nghệ thuật đương đại là một tập hợp của những mảng miếng khác nhau, và bất kì điều gì cũng có thể là nghệ thuật. Cũng như gió, nghệ thuật đương đại có thể thể hiện quan điểm và ảnh hưởng đến cách chúng ta nhìn nhận hiện tại, nhưng một khoảnh khắc sau đó, sẽ có một ý niệm đương đại khác bước đến, và trở thành một nghệ thuật đương đại mới.