MỸ THUẬT CÁCH MẠNG 80 NĂM ĐỒNG HÀNH CÙNG ĐẤT NƯỚC

Tác giả: Nguyễn Khánh Châm

                                                                   Hội Mỹ thuật Hà Nội

             

              Kính thưa các vị Đại biểu, khách quý!

             Kính thưa các Văn nghệ sĩ Thủ đô!

          Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9 (1945 – 2025), nhìn lại chặng đường lịch sử gần một thế kỷ qua, cùng với những thành tựu to lớn của đất nước, nền Văn học nghệ thuật Việt Nam nói chung và nền Mỹ thuật nói riêng đã luôn đồng hành cùng dân tộc, gắn bó máu thịt với nhân dân và đã đạt được những thành tựu thật đáng tự hào.

         Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta, người khởi xướng và kiến tạo nền Văn nghệ Cách mạng Việt Nam luôn chú trọng tới vai trò của văn học nghệ thuật trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Trong Thư gửi các hoạ sĩ nhân dịp Triển lãm hội hoạ năm 1951, Người viết “ Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”.

        Bản thân Người là tấm gương sáng cho các văn nghệ sĩ. Trong sự nghiệp cách mạng của mình, người đã sử dụng báo chí, thơ ca, hội hoạ… để tuyên truyền, giác ngộ, thức tỉnh đông đảo quần chúng nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.

        Xin đơn cử một ví dụ : Bức kí hoạ cổ động của Bác Hồ “Việt Nam Độc lập thổi kèn loa” trên báo Việt Nam Độc lập số 103, ngày 21- 8- 1941 :

“Việt Nam độc lập thổi kèn loa

Kêu gọi nhân dân trẻ lẫn già

Đoàn kết vững bền như khối sắt

Để cùng nhau cứu nước Nam ta!”

 Bài thơ đặt cùng bức tranh cổ động do Người vẽ. Hình ảnh người dân Việt Nam tay cầm cờ đỏ sao vàng, miệng thổi kèn loa được tạo hình từ 4 chữ “Việt Nam Độc lập” rất ấn tượng, thể hiện ý chí đoàn kết, quyết tâm đánh đuổi kẻ thù, giành độc lập dân tộc của dân tộc ta.

        Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công đã tạo ra một luồng gió mới, làm thay đổi tâm thức và cuộc sống của toàn dân tộc, trong đó có các văn nghệ sĩ. Nhiều hoạ sĩ, nhà điêu khắc đã tốt nghiệp hoặc đang học ở Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã tham gia Hội Văn hoá cứu quốc, tham gia cách mạng bằng chính nghề nghiệp của mình. Hoạ sĩ Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Pháp, họ thực sự là những chiến sĩ trên mặt trận Văn hoá nghệ thuật, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc. Có thể kể tên các hoạ sĩ tiêu biểu, như Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Văn Tỵ, Huỳnh Văn Thuận, Nguyễn Sáng, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Đỗ Cung, Nguyễn Thị Kim… Các hoạ sĩ, nhà điêu khắc không chỉ tham gia sáng tác mà còn tham gia vào các hoạt động thực tiễn, phục vụ kháng chiến. Các tác phẩm của họ phản ánh sinh động thực tế cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Có thể ví họ là những người ghi chép những trang sử vàng của dân tộc bằng màu sắc và đường nét.

        Xin được đơn cử một số  tác phẩm nổi tiếng , như “Bác Hồ làm việc tại Bắc Bộ Phủ” của Tô Ngọc Vân, “Nhi đồng Tháng Tám” của Trần Văn Cẩn, “Trận Tầm Vu” của Nguyễn Hiêm, “Du kích La Hai” của Nguyễn Đỗ Cung, “Giặc đốt làng tôi”, “Kết nạp Đảng ở Điên Biên Phủ” của Nguyễn Sáng , “Làm kíp lựu đạn” của Nguyễn Đỗ Cung, “Dân công kháng chiến” của Lê Quốc Lộc…

        Khó có thể kể đầy đủ những tác phẩm tiêu biểu của các hoạ sĩ trong thời kỳ này. Ngoài việc sáng tác tranh, các hoạ sĩ còn tham gia vẽ mẫu tem thư, tiền, Huân, Huy chương, biểu trưng…và vẽ mẫu Quốc huy Việt Nam. Tiêu biểu như hoạ sĩ Bùi Trang Chước.

       Tranh cổ động gắn liền với cuộc đấu tranh giải phóng và bảo vệ độc lập dân tộc. Tranh cổ động thực sự là vũ khí sắc bén của các hoạ sĩ, đã được khai sinh từ bão táp cách mạng, với sự góp mặt của các thế hệ hoạ sĩ yêu nước, tài năng, tiêu biểu như các hoạ sĩ Nguyễn Đỗ Cung, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Lương Xuân Nhị…Cùng với báo chí, truyền đơn…tranh cổ động đã kịp thời truyền đạt các nhiệm vụ cách mạng, cổ vũ, động viên, khích lệ đông đảo quần chúng nhân dân tham gia cách mạng. Những bức tranh cổ động ra đời kịp thời đã có tác dụng như hồi kèn xung trận, tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm và hành động của đông đảo quần chúng nhân dân.

        Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu chấn động địa cầu”, Thủ đô giải phóng năm 1954…đã mở ra một trang sử mới. Các hoạ sĩ Thủ đô, các văn nghệ sĩ cùng với toàn dân bước vào thời kỳ xây dựng cuộc sống mới, với những đề tài mới.  Những sáng tác của họ đã phản ánh sinh động muôn mặt của cuộc sống lao động sản xuất, xây dựng ở Miền bắc:

“Anh hoạ sĩ làng Hồ, lại đây anh mà vẽ

Đàn bò mộng Cu- ba đủng đỉnh đi, ngắm núi Ba Vì

Những chú lợn lai lớn khôn hơn ỷ mẹ

Và những mái gà Hung làm bạn với gà ri…”

                                       (Tố Hữu)

     

       Trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ, giảỉ phóng miền nam, nhiều hoạ sĩ, chiến sĩ đã cùng những đoàn quân “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Các hoạ sĩ chiến trường tiêu biểu như Huỳnh Phương Đông, Lê Lam, Nguyễn Văn Trừ, Nguyễn Thanh Châu…Các hoạ sĩ tham gia đoàn quân chiến sĩ văn hoá chi viện chiến trường miền nam, cùng với các lớp học mỹ thuật của Trung ương cục miền nam, được mở ra giữa bom đạn khốc liệt của chiến trường. Từ Hà Nội, họ vượt Trường Sơn vào nam theo đường mòn Hồ Chí Minh. Các tác phẩm ký hoạ, tranh màu nước được các hoạ sĩ- chiến sĩ được sáng tác ngay giữa chiến trường lửa đạn. Hoạ sĩ Huỳnh Phương Đông chia sẻ “Là người hoạ sĩ, tôi ra trận để ghi lại nỗi đau thương mà chiến tranh gây ra. Tranh của tôi ghi lại lịch sử bằng hội hoạ”.

       Những tác phẩm mỹ thuật đặc sắc, phản ánh đề tài cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước hào hùng của dân tộc tiêu biểu như : Bức tranh sơn mài “Mẹ kháng chiến” của hoạ sĩ Hoàng Trầm. Tác phẩm sơn mài “Trái tim và nòng súng” của hoạ sĩ Huỳnh Văn Gấm. Tác phẩm “Dừng lại” của hoạ sĩ Lê Lam…

      Đại thắng mùa xuân 1975 lịch sử, non sông liền một giải, mở ra một thời kỳ mới, không gian mới, tầm vóc mới cho công cuộc xây dựng và đổi mới đất nước nói chung và văn học nghệ thuật nói riêng.

      Các hoạ sĩ, nhà điêu khắc Thủ đô, với nhiều thế hệ nối tiếp nhau, cùng với văn nghệ sĩ cả nước luôn đồng hành cùng dân tộc, bám sát thực tiễn cuộc sống để sáng tác. Đề tài của các tác phẩm hội hoạ , điêu khắc phản ánh thực tiễn đa dạng của công cuộc xây dựng và đổi mới của đất nước. Các sáng tác của văn nghệ sĩ Hà Nội đã bắt nhịp được với những động thái đổi mới và hội nhập mạnh mẽ của Thủ đô và đất nước, thấm đẫm hơi thở thời đại, hoà mình vào dòng chảy lớn lao của lịch sử với ý thức chủ động và tích cực.

       Hà Nội, trung tâm chính trị, kinh tế,văn hoá… của cả nước không ngừng đổi mới và phát triển trên các lĩnh vực. Đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô không ngừng lớn mạnh cả về số  lượng và chất lượng, luôn giữ vững tính định hướng của Đảng trong lĩnh vực văn hoá văn nghệ, gìn giữ bản sắc văn hoá truyền thống, vươn tới các giá trị nhân văn chân chính trong các hoạt động sáng tạo, gắn bó chặt chẽ với thực tiễn xây dựng và bảo vệ Thủ đô đang không ngừng lớn mạnh và đổi mới từng ngày. Góp phần gìn giữ và xây dựng lối sống người Hà Nội thanh lịch, văn minh, phục vụ cho mục tiêu phát triển Thủ đô toàn diện và bền vững, chú trọng việc phổ cập các giá trị văn học nghệ thuật tới đông đảo công chúng, nhằm không ngừng nâng cao thị hiếu thưởng thức nghệ thuật lành mạnh, đúng đắn của công chúng trong điều kiện kinh tế thị trường và nhu cầu thương mại hoá, toàn cầu hoá, số hoá  các hoạt động xã hội đang có nhiều diễn biến phức tạp như hiện nay.

      Mỹ thuật Thủ đô là một lát cắt của Mỹ thuật cách mạng Việt Nam nói chung, đã đồng hành cùng đất nước, gắn bó máu thịt với nhân dân trong suốt chặng đường lịch sử 80 năm qua.

       Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9 (1945-2025), các hoạ sĩ, nhà điêu khắc, các văn nghệ sĩ Thủ đô hướng tới xây dựng và phát triển đội ngũ văn nghệ sĩ có các thế hệ nối tiếp nhau, có tình yêu Tổ quốc nồng nàn, gắn bó sâu sắc với nhân dân, với sự nghiệp đổi mới do Đảng lãnh đạo, có năng lực sáng tạo phong phú, đa dạng, đoàn kết, gắn bó cùng phát triển trong thời kỳ mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

 

                                                    Chúc Hội thảo thành công tốt đẹp !

                                                    Xin trân trọng cám ơn !