Leonardo da Vinci: Thiên tài toàn năng của thời kỳ Phục hưng

Leonardo da Vinci (1452 – 1519) là bậc thầy hội họa người Ý, ông sở hữu loạt tác phẩm vĩ đại mang giá trị sâu sắc như Lady with an Ermin (1489), The Last Supper (1495 – 1498), Salvator Mundi (1490 – 1500) và Mona Lisa (1503).

Không chỉ được biết đến qua vai trò họa sĩ, Leonardo da Vinci còn nổi tiếng trên nhiều lĩnh vực gồm điêu khắc, soạn thảo, khoa học, kiến trúc, giải phẫu, sinh học. Danh họa vì vậy nằm trong nhóm vĩ nhân kiệt xuất nhất mọi thời đại, sánh ngang Michelangelo, Titian và Raphael.

Nhờ nỗ lực trên hành trình khai phá tri thức, Leonardo da Vinci đã kiến tạo giá trị cốt lõi trong mỹ thuật, phát triển phương pháp tiếp cận mới và liên kết nghệ thuật với khoa học.

Cuộc đời và sự nghiệp lừng lẫy của Leonardo da Vinci

Leonardo di ser Piero da Vinci chào đời năm 1452 ở Tuscany, miền trung nước Ý. Ông là con riêng của công chứng viên Ser Piero da Vinci và Caterina Buti del Vacca, nữ nông dân người địa phương.

Dành phần lớn tuổi thơ bên ông bà cùng người chú, cậu bé Leonardo đã trải qua những năm tháng êm đềm tại thị trấn Vinci. Lớn lên trong một gia đình gia giáo, ông tiếp nhận nền giáo dục cơ bản gồm ngôn ngữ bản địa và toán.

Tuy nhiên, Leonardo da Vinci lại bày tỏ niềm yêu thích với âm nhạc, hội họa. Nhờ đó, gia đình nhận ra tài năng thiên bẩm và định hướng cho ông theo đuổi nghệ thuật ngay từ khi còn nhỏ.

Tài năng nghệ thuật tỏa sáng từ thuở thiếu thời

Giữa thập niên 1460, Leonardo da Vinci cùng gia đình chuyển đến Florence, trung tâm văn hóa, kinh tế và chính trị thời bấy giờ. Khi ấy, nghệ thuật Phục hưng đang trong thời kỳ phát triển rực rỡ, thể hiện qua sự kết hợp giữa hiện thực với cảm xúc, kiến trúc và khoa học.

Nổi bật nhất là The Tribute Money (Masaccio), bức bích họa trang trí cho nhà nguyện Brancacci. Tái hiện phân cảnh thuộc Phúc âm Ma-thi-ơ, Masaccio biến bức họa thành kiệt tác nghệ thuật khi sử dụng phối cảnh một điểm tụ, kỹ thuật “chiaroscuro”.

Ngoài bức bích họa của Masaccio, thủ đô Florence còn được trang hoàng bởi công trình kiến trúc Florence Baptistery (Lorenzo Ghiberti), nơi sở hữu cánh cửa mạ vàng tinh xảo.

Về mặt học thuật, các bậc thầy thời kỳ này cho ra đời nhiều nghiên cứu, lý thuyết quan trọng như De picture (Leon Battista Alberti) và De prospectiva pingendi (Piero della Francesca), các chuyên luận về hình học cùng phối cảnh.

Không chỉ thay đổi quan điểm của nhiều họa sĩ, những bài luận còn tác động mạnh lên thế hệ trẻ, đặc biệt là Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio và Pietro Perugino.

Năm 1866, Leonardo chính thức gia nhập xưởng vẽ của Andrea del Verrocchio, họa sĩ kiêm nhà điêu khắc nổi tiếng người Florence.

Là trung tâm giáo dục hàng đầu về khoa học và nhân văn, nơi đây mang đến cho chàng trai trẻ cơ hội học tập các môn kỹ thuật từ gia công, chế tác da, luyện kim, cơ khí đến đúc thạch cao, nghề mộc, về nghệ thuật thì có phác thảo, hội họa cùng điêu khắc.

Năm 1472, họa sĩ trẻ chính thức gia nhập Hiệp hội Thánh Luke, cộng đồng gồm nghệ sĩ, thương gia và công chúng yêu nghệ thuật. Theo giới chuyên môn, dấu mốc này minh chứng cho khả năng và sự trưởng thành về nghệ thuật của Leonardo.

“Leonardo da Vinci giống như một người thức tỉnh quá sớm từ bóng tối, trong khi những kẻ khác vẫn đang say giấc nồng.” – nhà tâm lý học Sigmund Freud

Dẫu đủ tiêu chuẩn để làm việc độc lập như một bậc thầy, Leonardo da Vinci vẫn tiếp tục nghiên cứu, học hỏi từ Verrocchio trong nhiều năm kế tiếp.

Mùa thu năm 1472, người họa sĩ cho ra đời tác phẩm đầu tay Landscape Drawing for Santa Maria Della Neve, bức tranh phong cảnh về thung lũng Arno.

Dù là bản phác thảo, bức họa vẫn cho thấy tài năng vượt bậc cùng kỹ thuật độc đáo của Leonardo da Vinci. Với nét mực đơn giản, ông không chỉ áp dụng luật xa gần trong phối cảnh mà còn nhấn mạnh cấu trúc khác biệt ở vật thể như cây cối, núi đá, hay ngôi nhà.

Tất cả tạo nên hiệu ứng chuyển động hoàn hảo, tô điểm cho vẻ đẹp tinh tế từ thiên nhiên và biến bức tranh thành tuyệt tác.

Trong thời kỳ này, khả năng hội họa của Leonardo còn bộc lộ qua The Baptism of Christ (1472 – 1475), tác phẩm phối hợp giữa cậu học trò với người thầy Verrocchio.

Nhờ kỹ thuật mới mẻ, Leonardo da Vinci đã thổi hồn vào bức tranh, khắc họa hình ảnh thiên thần qua gương mặt ngây thơ, đường nét chân thực.

Theo các sử gia, nhiều giai thoại cho rằng Verrocchio hết sức kinh ngạc trước tài năng của học trò, ông thậm chí từ bỏ hội họa sau khi nhìn thấy kỹ thuật vượt trội của Leonardo.

Leonardo da Vinci và thời kỳ trưởng thành

Mùa xuân năm 1478, Leonardo da Vinci nhận nhiệm vụ trang trí cho nhà nguyện St. Bernard tại Palazzo Vecchio, tòa thị chính thủ đô. Là bước tiến đầu tiên trong sự nghiệp cá nhân, sự kiện này đánh dấu hành trình phát triển độc lập của ông dưới tư cách nghệ sĩ.

Ba năm sau, Leonardo tiếp tục được ủy quyền vẽ tranh cho tu viện San Donato ở Scopeto. Nhằm phục vụ nhu cầu của tu sĩ, ông cho ra đời tác phẩm Adorazione dei Magi (1481), một “bài ca” về tôn giáo.

Sử dụng màu dầu trên gỗ, danh họa khéo léo tái hiện tàn tích từ vương cung thánh đường Maxentius, hình ảnh cây cọ tựa biểu tượng chiến thắng cùng những nhân vật đại diện cho Chúa Jesus, Đức mẹ Maria.

Thời kỳ này, Leonardo da Vinci thường gặp gỡ nhiều gương mặt nổi bật như nhà bác học Aristotle, kiến ​​trúc sư Leon Battista Alberti, triết gia Marsiglio Ficino, nhà văn Cristoforo Landino và chính trị gia Lorenzo de’ Medici.

Không chỉ mang đến nguồn tri thức dồi dào, những buổi họp mặt còn giúp danh họa mở rộng mối quan hệ và phát triển sự nghiệp. Tin tưởng Leonardo, Lorenzo de’ Medici cử ông đến Milan trong vai trò đại sứ, làm việc dưới quyền công tước Ludovico il Moro.

Hoạt động ở Milan từ năm 1482, Leonardo da Vinci miệt mài thực hiện nhiều dự án nghệ thuật, song hành với khoa học và giải phẫu. Dành thời gian nghiên cứu cơ thể, danh họa đã khám phá cấu tạo bên trong, cách di chuyển, cử chỉ cùng cảm xúc của con người.

Những phát kiến của Leonardo thường được lưu giữ trong cuốn sổ tay, nơi ông vẽ vô số bản phác thảo. Không chỉ đóng vai trò quan trọng đối với khoa học, những bản phác này còn bộc lộ khả năng quan sát tài tình.

Những tháng ngày kế tiếp, Leonardo da Vinci cho ra đời nhiều tuyệt tác nghệ thuật, tiêu biểu là Virgin of the Rocks, Madonna of the Carnation, Lady with an Ermin, La Belle Ferronnière và Salvator Mundi.

Mang vẻ đẹp hoàn mỹ, Salvator Mundi trở thành minh chứng cho tài năng của Leonardo khi ông phát triển kỹ thuật “Sfumato”, phương pháp làm mờ đường nét để tạo hiệu ứng chuyển động, chiều sâu cùng tính chân thực.

Năm 1845, danh họa đã thay mặt công tước Ludovico để khởi hành đến Hungary. Tại đây, ông thực hiện nhiệm vụ ngoại giao và diện kiến vua Matthias Corvinus.

Khi trở lại Milan, Leonardo da Vinci bận rộn với nhiều hoạt động nghệ thuật như trang trí sự kiện đặc biệt, thiết kế mái vòm ở nhà thờ Milan và xây dựng mô hình cho bức tượng cưỡi ngựa của Francesco Sforza, vị lãnh đạo tiền nhiệm của thành phố.

Trong số đó, nổi bật nhất là kế hoạch đúc tượng Gran Cavallo, tác phẩm dự kiến hoàn thiện vào đầu thập niên 1490 nhưng về sau bị hoãn vô thời hạn.

Mùa đông năm 1494, một sự kiện chấn động đã diễn ra khi vua Pháp Charles VIII đem quân tiến vào lãnh thổ nước Ý, chiếm đóng và tấn công nhiều bán đảo, thị trấn lẫn thành phố như Mordano, Florence, Naples.

Đứng trước mối đe dọa, Ludovico il Moro quyết định sử dụng bảy mươi tấn đồng, vốn dành cho việc đúc tượng để chế tác đại bác. Công việc đúc tượng do đó bị hoãn vô thời hạn, danh họa chuyển sang vẽ trang trí cho tu viện Santa Maria delle Grazie.

Với mục đích thay đổi diện mạo ở tu viện, Leonardo cho ra đời The Last Supper (1495 – 1498), bức tranh tường mang kích thước hoành tráng.

Khắc họa bữa tiệc giữa Chúa Jesus và mười hai môn đồ, The Last Supper nhấn mạnh những sắc thái cảm xúc khi đấng tối cao tiên đoán về kẻ phản bội. Tác phẩm tái hiện một cách xuất sắc câu chuyện từ sách Phúc Âm và trở thành biểu tượng của hội họa phương Tây.

Cuối thập niên 1490, Leonardo da Vinci tiếp tục được ủy nhiệm trang trí lâu đài Sforza, nơi ở của công tước Milan. Với tên gọi Sala delle Asse, bức tranh tường bao phủ toàn bộ trần nhà, mang đến sự kết hợp hoàn mỹ giữa lá, hoa và cây dây leo.

Nhằm gợi hiệu ứng chân thực, danh họa đã sử dụng kỹ thuật “Trompe-l’œil”, phương pháp ứng dụng hình ảnh thực tế để tạo ảo ảnh quang học, mô tả vật thể qua không gian ba chiều. Qua đó, Leonardo thành công trong việc đặc tả chi tiết, nâng cao giá trị của nghệ thuật trang trí.

Sự giao thoa giữa khoa học và nghệ thuật

Khi chính quyền Ludovico Sforza bị Pháp lật đổ năm 1500, Leonardo da Vinci đã rời Milan để tới Venice, nơi ông đảm nhận công việc kỹ sư quân sự. Tại đây, danh họa nhận nhiệm vụ thiết kế hệ thống phòng thủ cho lực lượng hải quân, bảo vệ thành phố trước mối đe dọa từ bên ngoài.

Sau khi hoàn thành công việc, Leonardo quyết định chuyển đến Florence. Ở đó, ông được chào đón bởi các tu sĩ Servite và bắt đầu sống tại tu viện Santissima Annunziata, tu viện này cũng là nơi danh họa cho ra đời The Virgin and Child with Saint Anne and Saint John the Baptist (1499 – 1500).

Kết hợp nhiều chủ đề ở hội họa Phục hưng, tác phẩm là bản hòa tấu giữa bố cục, nhịp điệu, đường nét và nội dung. Không chỉ sử dụng ánh sáng để tái tạo cấu trúc, danh họa còn tô điểm cho vẻ đẹp tinh tế của nhân vật khi khắc họa những chi tiết tôn giáo.

Theo nhà sử học Giorgio Vasari, The Virgin and Child with Saint Anne and Saint John the Baptist nhận được sự tán thưởng từ công chúng, họ thậm chí “đổ xô tới xem như thể tham dự một lễ hội long trọng”.

Ngoài nghệ thuật, Leonardo da Vinci cũng dành thời gian để nghiên cứu khoa học chuyên sâu, đặc biệt là giải phẫu và thủy văn học. Trong cả hai lĩnh vực, ông đều đạt được những thành tựu quan trọng như hoàn thiện công trình nghiên cứu cơ thể người, xây dựng lý thuyết về nước.

Tất cả những phát kiến ấy hiện được lưu lại trong Codex Leicester, bản tổng hợp ghi chú khoa học của Leonardo da Vinci.

Hai năm sau, Leonardo da Vinci chuyển đến Cesena và làm việc dưới trướng Cesare Borgia, vị tướng kiêm thành viên cấp cao của Giáo hội Công giáo. Trong vai trò kỹ sư quân sự, ông đã đồng hành cùng Borgia trên chuyến du hành khắp nước Ý.

Nhận sự tin tưởng từ lãnh đạo, danh họa được giao nhiệm vụ lập bản đồ phòng thủ, thiết kế hướng đi của kênh đào và xây dựng đập cấp nước cho thành phố.

Trong quá trình thực hiện dự án, Leonardo đã gặp gỡ Niccolò Machiavelli, triết gia kiêm nhà ngoại giao nổi tiếng người Ý. Hai tư tưởng lớn gặp nhau, Leonardo da Vinci giới thiệu cho Machiavelli khái niệm cơ bản về khoa học ứng dụng cùng các nghiên cứu mà ông ấp ủ.

Điều này tác động mạnh mẽ lên vị triết gia, giúp ông mở rộng tầm nhìn cũng như liên kết khoa học với chính trị. Niccolò Machiavelli vì vậy trở thành “cha đẻ” của hai lĩnh vực là triết học chính trị hiện đại, khoa học chính trị.

Thời kỳ phát triển rực rỡ của Leonardo da Vinci

Năm 1503, danh họa quay về Florence và tái gia nhập Hiệp hội Thánh Luke. Nhờ sự ủng hộ từ các thành viên, Leonardo đã miệt mài làm việc để cho ra đời những kiệt tác hội họa, đơn cử Mona Lisa (1503) và The Virgin and Child with Saint Anne (1503).

Là đại diện của nghệ thuật Phục hưng, Mona Lisa không chỉ gây ấn tượng bởi bố cục tinh tế, kỹ thuật độc đáo mà còn cực kì thu hút khi sở hữu ảo ảnh thị giác cùng yếu tố bí ẩn. Với tầm ảnh hưởng sâu rộng, tác phẩm đã trở thành bức chân dung nổi tiếng nhất mọi thời đại.

Hai năm sau, Leonardo da Vinci tiếp tục sáng tác The Battle of Anghiari (1505), bức tranh quân sự mô tả trận chiến Anghiari năm 1440, diễn ra giữa lực lượng Milan và quân đội Florence.

Tái hiện cuộc đụng độ giữa những người đàn ông, tác phẩm là minh chứng cho tài năng vượt bậc của danh họa. Chúng thể hiện qua nét tinh tế ở trang phục, sự tỉ mỉ trên từng chi tiết cùng vẻ đẹp duyên dáng ẩn trong khung hình.

Năm 1506, Leonardo khởi hành đến Milan sau khi nhận lệnh triệu tập từ thống đốc Charles II d’Amboise. Tại đây, danh họa được giao trọng trách xây dựng dinh thự và thiết kế tuyến đường thủy nối thành phố với hồ Como.

Trong thời kỳ này, các hoạt động khoa học của Leonardo da Vinci phát triển rực rỡ, nổi bật nhất là chế tạo vũ khí và giải phẫu học. Phối hợp cùng giáo sư Marcantonio della Torre, Leonardo đã lên kế hoạch xuất bản sách về giải phẫu với nhiều bản vẽ chi tiết khắc họa cơ thể.

Ngoài ra, bản thảo của ông còn chứa đựng vô số nghiên cứu toán học, quang học, cơ học, địa chất và thực vật học. Chúng đều là những đóng góp to lớn cho nhân loại, tạo tiền đề phát triển cho khoa học hiện đại.

Trên phương diện chế tạo, Leonardo da Vinci gặt hái thành công khi phát minh nhiều vũ khí quân sự như súng máy, nỏ thần. Dẫu mang tính đột phá, những bản thiết kế của ông không được ứng dụng vào thực tế dù vẫn có giá trị quan trọng.

Từ năm 1513 đến 1516, Leonardo sinh sống và làm việc tại Rome, nơi ông phục vụ Giáo hoàng Leo X. Mong muốn được tín nhiệm, danh họa nỗ lực hết mình để hoàn thành các nhiệm vụ gồm lập kế hoạch thoát nước cho đầm lầy Pontine, nghiên cứu thực vật học, xây dựng lý thuyết về giải phẫu dây thanh quản hay phát triển sơn vecni.

Những năm tháng cuối đời của Leonardo da Vinci

Mùa xuân năm 1515, vua Pháp Francis I tái khởi động kế hoạch đánh chiếm nước Ý. Sau khi thắng trận, quân Pháp đã tuyên bố chủ quyền với toàn bộ miền bắc nước này, bao gồm thành phố Milan.

Dẫu bành trướng về mặt quân sự, Francis I lại dành tình yêu sâu sắc cho nghệ thuật. Nhà vua đã chiêu mộ nhân tài từ quốc gia mà ông chiếm đóng, bảo trợ cho công việc cũng như cuộc sống của nhiều nghệ sĩ đương thời.

Nhận lời mời từ vua Francis I, Leonardo da Vinci khởi hành đến Pháp và sống tại lâu đài Clos Lucé năm 1516. Không chỉ mua các tác phẩm nghệ thuật, Francis I còn trao khoản tiền thưởng trị giá mười nghìn đồng scudi, phong tước hiệu “họa sĩ, kỹ sư kiêm kiến ​​trúc sư đầu tiên của nhà vua” cho danh họa.

Nhận được sự ưu ái, Leonardo đã đảm nhận nhiều dự án quan trọng như tổ chức tiệc của triều đình, thiết kế cầu thang xoắn ở lâu đài Château de Chambord, tái cấu trúc thành phố Romorantin và thiết lập hệ thống kênh đào.

Những ngày tháng sau đó, cường độ làm việc cao khiến Leonardo da Vinci phải đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe. Danh họa qua đời do đột quỵ năm 1519, khép lại sự nghiệp lừng lẫy kéo dài hơn bốn mươi năm.

Nhà khoa học lỗi lạc Leonardo da Vinci

Không chỉ là danh họa bậc thầy, Leonardo da Vinci còn được biết đến như một trong những nhà khoa học vĩ đại nhất lịch sử. Sở hữu mối quan tâm đa dạng, ông dành thời gian nghiên cứu toán học, các lĩnh vực thuộc khoa học tự nhiên cùng kỹ thuật chế tạo.

Bằng phương pháp quan sát, phác thảo và ghi chép, Leonardo mang đến một góc nhìn sâu sắc khi phân tích đối tượng hay giải mã bí ẩn, qua đó cho ra đời những phát kiến quan trọng với nhân loại.

Những khám phá về khoa học tự nhiên

Được chia thành nhiều lĩnh vực, những khám phá về khoa học tự nhiên của Leonardo da Vinci bao gồm giải phẫu học, quang học, thực vật học, địa chất học, thủy văn học và thiên văn học.

Với giải phẫu học, danh họa bắt đầu nghiên cứu khi làm việc tại xưởng vẽ của Verrocchio, nơi ông lĩnh hội kiến thức về hệ cơ, gân, xương cùng các bộ phận khác trên cơ thể người.

Ban đầu, bức vẽ của Leonardo chỉ tái hiện yếu tố bên ngoài như hình dáng, khuôn mặt và cảm xúc. Đặc biệt quan tâm đến sự thay đổi ở gương mặt, ông khai thác nhiều sắc thái cảm xúc khác biệt khi đối tượng trải qua chấn động tâm lý, dị tật bẩm sinh hoặc mắc bệnh.

Theo thời gian, Leonardo da Vinci tiếp tục nghiên cứu, mở rộng kiến thức qua các buổi thực hành giải phẫu tại bệnh viện Santa Maria Nuova, bệnh viện Maggiore và bệnh viện Ospedale di Santo Spirito.

Nhằm xây dựng hệ thống lý luận, danh họa bắt đầu hợp tác với bác sĩ Marcantonio della Torre, chuyên gia hàng đầu trong ngành giải phẫu. Ấp ủ ý định xuất bản công trình khoa học, Leonardo đã cho ra đời hai trăm bản vẽ cùng vô số nghiên cứu, ghi chú về lĩnh vực này.

Tuy nhiên, những khám phá ấy chỉ được công bố năm 1680, hơn một trăm năm sau ngày mất của Leonardo da Vinci.

Trong giải phẫu, danh họa thường chú tâm đến hệ xương khớp. Không chỉ tái hiện chính xác độ cong ở cột sống, Leonardo còn khám phá mối liên kết giữa não bộ và giác quan, thể hiện qua bản vẽ hộp sọ cùng mặt cắt của não.

Tạo tiền đề cho quá trình nghiên cứu, những phát kiến này giúp Leonardo da Vinci dễ dàng khai thác, đào sâu về hệ cơ hay các cơ quan nội tạng.

“Hãy nhớ rằng để chắc chắn về điểm xuất phát của bất kỳ cơ nào, bạn phải kéo gân mà từ đó cơ co lại sao cho thấy cơ đó chuyển động và nơi nó được gắn vào dây chằng của xương.” – bài giảng của Leonardo da Vinci dành cho các học trò

Khi khám phá những bộ phận bên trong, danh họa là người đầu tiên phác thảo cấu tạo của ruột, phổi, cơ quan sinh sản, cổ tử cung và đường tiết niệu. Thêm vào đó, ông còn cho ra đời nhiều bản vẽ, ghi chú liên quan đến bào thai.

Những nghiên cứu về giải phẫu đã tạo hiệu ứng chân thực, vẻ tinh tế cho tác phẩm và nâng tầm phong cách nghệ thuật của Leonardo, qua đó xây dựng mối liên kết giữa khoa học với hội họa.

Ngoài giải phẫu học, Leonardo da Vinci cũng tìm hiểu quang học, ngành khoa học nghiên cứu bản chất cùng nguyên lý hoạt động của ánh sáng.

“Những loại ánh sáng có thể chiếu sáng vật thể không trong suốt gồm bốn loại. Đó là tia sáng tán xạ như trong bầu khí quyển và tia sáng chiếu trực tiếp từ mặt trời, thứ ba là ánh sáng được phản xạ lại và thứ tư là tia sáng đi xuyên các vật thể trong, mờ như vải lanh hoặc giấy.” – Leonardo da Vinci

Nhờ kiến thức quang học, danh họa đã định hình dấu ấn cá nhân, phát triển phong cách nghệ thuật. Tác động lên khả năng xử lý ánh sáng, lĩnh vực này thay đổi cách ông nhìn nhận nguồn sáng hay tái hiện chúng trên tác phẩm, đơn cử The Lady with a Ermine cùng Mona Lisa.

Không chỉ quan tâm đến quang học, Leonardo da Vinci còn chú ý tới thực vật học, một nhánh thuộc ngành sinh học. Theo giới chuyên môn, danh họa thường ghi lại hình dạng chính xác ở thực vật, phương thức sinh trưởng và điểm khác biệt của từng chủng loại.

Những bản phác thảo ấy đã mang đến góc nhìn sâu sắc, chân thực về các loài cây, hoa, hạt và quả. Nhờ đó, Leonardo có thể sử dụng hình ảnh thực vật để tô điểm cho tác phẩm, tiêu biểu là Virgin of the Rocks hay The Virgin and Child with Saint Anne.

Tiếp tục kiếm tìm tri thức, Leonardo da Vinci cho ra đời nhiều tài liệu, bản phác về địa chất học, thủy văn học. Với địa chất học, danh họa khám phá vai trò của nước khi tạo ra trầm tích, hoạt động kiến ​​tạo giúp nâng cao đáy biển và tác động của xói mòn lên đặc điểm địa lý. Từ nghiên cứu địa chất, Leonardo đã nâng tầm hệ thống cảnh quan trong hội họa.

“Xa hơn một chút so với khối sa thạch, một lớp đá vôi đã được hình thành, nó quay về phía Castel Florentino; xa hơn nữa, bùn được lắng đọng ở nơi sò từng sống, và nổi thành từng lớp tùy theo mức độ mà nước bùn từ dòng Arno chảy vào vùng biển đó. Và theo thời gian, đáy biển được nâng lên, lắng đọng những lớp vỏ thành từng lớp, như có thể thấy trong vết cắt ở Colle Gonzoli, nó được mở ra bởi Arno đang mài mòn phần đáy; trong đó cắt lớp vỏ nói trên dễ thấy đất sét có màu hơi xanh và các vật thể biển đa dạng cũng được tìm thấy ở đó.” – Leonardo da Vinci

Về thủy văn học, Leonardo da Vinci thường phác thảo xoáy nước, so sánh nhiều trường hợp khác nhau khi nghiên cứu đặc tính của dòng chảy. Kết hợp với địa chất học, khám phá về thủy văn học cũng nâng cao giá trị tác phẩm.

Không chỉ quan tâm đến các lĩnh vực kể trên, danh họa còn bị thu hút bởi thiên văn học, ngành khoa học tập trung vào sự hình thành và phát triển ở vũ trụ. Thời bấy giờ, mô hình địa tâm được phổ biến rộng rãi khi cho rằng trái đất là trung tâm vũ trụ còn mặt trời, mặt trăng và các hành tinh khác đều quay quanh nó.

Dù sống trong thời kỳ thống trị của thuyết địa tâm, Leonardo vẫn xây dựng quan điểm tiến bộ, nhấn mạnh bản chất độc lập của mặt trời. Điều này cho thấy danh họa ủng hộ thuyết nhật tâm, mô hình thiên văn diễn tả vị trí trung tâm của mặt trời.

“Trái đất không nằm ở trung tâm quỹ đạo của mặt trời cũng không nằm ở trung tâm vũ trụ, mà nằm ở trung tâm của các nguyên tố đồng hành và hợp nhất với chúng. Và bất kỳ ai đứng trên mặt trăng khi nó và mặt trời đều ở bên dưới, sẽ nhìn thấy trái đất của chúng ta và nguyên tố nước giống như cách chúng ta nhìn thấy mặt trăng và trái đất sẽ sáng lên khi nó chiếu sáng chúng ta.” – danh họa Leonardo da Vinci

Đóng vai trò quan trọng trong quá trình nghiên cứu, thiên văn học đã mở rộng tầm nhìn cho Leonardo, phát triển mối liên kết giữa con người và vũ trụ, khoa học với nghệ thuật.

Toán học và Leonardo da Vinci

Quan tâm đến toán học, Leonardo da Vinci dành nhiều thời gian để khám phá lĩnh vực này. Ông không nghiên cứu độc lập mà cộng tác với Luca Pacioli, nhà toán học nổi tiếng thời bấy giờ.

Miệt mài làm việc, họ cùng nhau xuất bản cuốn sách De divina proportione, công trình nghiên cứu về tỷ lệ toán học và ứng dụng của chúng lên hình học, phối cảnh cũng như kiến trúc.

Nhờ kiến thức toán học, Leonardo đã tiếp thu quy luật từ phối cảnh tuyến tính, áp dụng chúng trên các bức họa, điển hình là Adoration of the Magi, Annunciation hay The Last Supper.

Nhằm tạo chiều sâu cho tác phẩm, Leonardo da Vinci sử dụng nhiều nét song song, đường chân trời và điểm biến mất. Khi nghiên cứu sâu hơn về phối cảnh, danh họa đã phát minh kỹ thuật “anamorphosis”, nghệ thuật phối cảnh biến dạng.

Là phương pháp mới, anamorphosis đòi hỏi người nghệ sĩ phải tận dụng phối cảnh để tạo hình ảnh “bất thường”, chi tiết được giải mã qua điểm nhìn đặc biệt hoặc vật dụng hỗ trợ.

Ngoài quy tắc phối cảnh, Leonardo còn tận dụng tỷ lệ vàng, hệ thống hình khối trong toán học để cho ra đời những kiệt tác nghệ thuật mang vẻ đẹp hoàn mỹ, tiêu biểu như Mona Lisa, The Last Supper.

Leonardo da Vinci và kỹ thuật cơ khí

Trong công việc kỹ sư, Leonardo da Vinci đã tận dụng nguồn tri thức, nghiên cứu khoa học để ứng dụng vào chế tạo. Không chỉ thiết kế máy móc hay động cơ, danh họa còn phác thảo nhiều mô hình, cho ra đời những phát minh mang tính đột phá.

Nhờ thủy văn học, Leonardo phát triển các ý tưởng gồm kế hoạch chuyển hướng dòng chảy Arno, hệ thống đê phục vụ công tác phòng thủ và mô hình cầu nối eo biển Bosphorus.

Dẫu không tiến hành tại thời điểm đó, những dự án này vẫn được giới chuyên môn đánh giá cao. Áp dụng thiết kế của Leonardo da Vinci, chính phủ Na Uy đã cho ra đời phiên bản cầu tương tự với tỷ lệ 1:500, công trình mang tên Vebjørn Sand Da Vinci.

Ngoài kỹ thuật dân dụng, danh họa còn đặc biệt yêu thích việc chế tạo phương tiện và vũ khí quân sự. Trong cuốn sổ tay, Leonardo phác họa vô số bản thảo về cỗ máy chiến đấu gồm súng máy, nỏ thần, tàu hai lớp, xe tăng bọc thép, bộ đồ lặn, máy bắn đá cùng khẩu đại bác.

Với kết cấu hoàn toàn mới, những phát minh này có sức công phá lớn, mang tính hủy diệt. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu lại tìm thấy lỗi sai cơ bản trên nhiều thiết kế, điều này khiến mô hình không thể hoạt động trơn tru, ổn định.

Theo giới sử học, danh họa đã cố tình lồng ghép thiếu sót về kỹ thuật để tránh trường hợp bản vẽ rơi vào tay những kẻ tàn bạo, hiếu chiến.

Không dừng lại ở kỹ thuật quân sự, Leonardo còn cho ra đời nhiều thiết bị bay tân tiến như dù, tàu lượn và máy bay ornithopter.

Trong số đó, nổi bật nhất là máy bay ornithopter, phát minh dựa trên cơ sở sinh lý ở loài dơi. Được điều khiển bằng cần gạt vận hành, thiết kế này hoạt động nhờ lực đẩy từ tay lẫn chân.

Dẫu thử nghiệm không thành công, mô hình này vẫn tạo tiền đề cho sự phát triển của ngành hàng không, đóng vai trò quan trọng với nền khoa học hiện đại.

Ngôn ngữ nghệ thuật của Leonardo da Vinci

Kết hợp khoa học với nghệ thuật, Leonardo da Vinci cho ra đời nhiều bức tranh ấn tượng như Madonna of the Carnation (1478 – 1480), Lady with an Ermine (1489), The Virgin and Child with Saint Anne (1503) và Mona Lisa (1503).

Nhờ khả năng quan sát tài tình cùng trí tưởng tượng phong phú, danh họa đã thổi làn gió mới vào hội họa truyền thống, mang đến một vẻ đẹp quyến rũ, chân thực, tinh tế cho các tác phẩm nghệ thuật.

Khi tích hợp toán học, quang học với giải phẫu, Leonardo da Vinci thành công trong việc phát triển phương thức hội họa gồm kỹ thuật chuyển đổi ánh sáng “sfumato”, hiệu ứng tương phản “chiaroscuro” cùng hệ thống quy tắc về phối cảnh tuyến tính, hình học hay tỷ lệ.

Là minh chứng cho tài năng của danh họa, các phương pháp này không chỉ tác động mạnh mẽ đến nghệ thuật mà còn ảnh hưởng lên nhiều lĩnh vực, tiêu biểu là toán học, kỹ thuật và quân sự.

Tỷ lệ hoàn mỹ và Vitruvian Man (1490)

Ra đời vào thập niên 1490, Vitruvian Man là một trong những bức vẽ nổi tiếng nhất thuộc thời kỳ Phục hưng. Dựa trên các nghiên cứu về cơ thể người, tác phẩm khắc họa người đàn ông ở hai tư thế xếp chồng, nội tiếp hình tròn và hình vuông.

Nhấn mạnh sự đối xứng, danh họa đã phân chia tỷ lệ bằng cách đặt tâm hình tròn và hình vuông lần lượt nằm trên rốn, hông của nhân vật nam. Nhờ khả năng tái tạo chi tiết, Leonardo mang đến cảm giác chân thực, tính chuẩn xác cho họa phẩm.

Điều này thể hiện qua các bộ phận gồm mái tóc, khuôn mặt và cơ bắp hay những yếu tố hội họa như bóng đổ, đường nét cùng tỷ lệ. Chỉ với mực vẽ, Leonardo da Vinci đã thiết lập không gian ba chiều, tạo hiệu ứng chuyển động trên tác phẩm.

Bức tranh vì vậy góp phần vào “công cuộc” phát triển lý thuyết, xây dựng mối liên hệ giữa toán học với kiến trúc, nghệ thuật, khoa học.

“Niềm vui cao quý nhất là niềm vui của tri thức.” – Leonardo da Vinci

Không dừng lại ở đó, Vitruvian Man còn tiết lộ quan điểm của Leonardo về thiên văn học. Theo giới chuyên môn, hình tròn là biểu tượng của “vũ trụ và thần thánh”, hình vuông thì gắn liền với “trái đất cùng thế tục”. Qua yếu tố tượng trưng, danh họa kết nối con người, thiên nhiên với vũ trụ.

Nhờ kỹ thuật hoàn hảo cùng tư duy vượt thời đại, Leonardo da Vinci đã biến bản phác thảo thành tuyệt tác nghệ thuật, đồng thời kiến tạo giá trị cho nhân loại.

The Last Supper (1495 – 1498) và câu chuyện tôn giáo

Nhằm cải tạo công trình tôn giáo, Leonardo da Vinci cho ra đời The Last Supper (1495 – 1498), bức tranh tường nơi tu viện Santa Maria delle Grazie. Gây ấn tượng bởi hiệu ứng thị giác, tác phẩm tái hiện bữa tiệc giữa Chúa Jesus và mười hai môn đồ.

Xuất hiện ở trung tâm họa phẩm, Chúa Jesus được khắc họa với gương mặt hoàn hảo, phong thái điềm tĩnh. Nhằm tôn vinh Đấng tối cao, danh họa sử dụng tam giác cân để đóng khung thân thể hay dáng ngồi, qua đó tô điểm cho vẻ đẹp của Chúa.

Khi ngài tiên đoán về kẻ phản bội, mười hai môn đồ đã bộc lộ những sắc thái cảm xúc khác biệt từ kinh ngạc, lo lắng đến băn khoăn, tức giận. Tựa dụng ý nghệ thuật, điều này tạo nên hiệu ứng đối lập giữa Chúa Jesus với các môn đồ.

“Kẻ nào nhúng tay vào đĩa ăn của ta, thì kẻ ấy cũng sẽ phản bội ta.” – lời nói của Chúa Jesus trong kinh Ma-thi-ơ 26

Dựa trên lời tiên đoán, công chúng có thể nhận ra kẻ phản bội là Judas Iscariot, vị môn đồ thứ năm từ trái sang. Không dừng lại ở đó, Leonardo còn lồng ghép hình ảnh biểu tượng như lọ muối bị đổ, bàn tay nắm chặt túi tiền để ám chỉ sự phản bội.

Qua chi tiết ba cửa sổ cùng bốn nhóm người, Leonardo da Vinci diễn tả dấu ấn từ Công giáo là Chúa Ba Ngôi, bốn đức tính của Platon. Áp dụng phối cảnh tuyến tính, danh họa không chỉ  “kể lại” câu chuyện Kinh thánh mà còn mở rộng tầm nhìn và tạo chiều sâu.

Kết hợp sơn tempera với tường thạch cao, Leonardo đã thử nghiệm kỹ thuật mới để tăng cường độ sáng, vẻ chân thực cho bức tranh. Dẫu mang tính thẩm mỹ, phương pháp này lại không đảm bảo về độ bền của họa phẩm.

Bức bích họa vì vậy bị hư hỏng nặng nề, bong tróc thành từng mảng khi trải qua tác động từ môi trường. Trước nỗ lực từ các chuyên gia, The Last Supper được phục hồi phần nào dù không thể vẹn nguyên như ban đầu.

Đấng cứu thế trong Salvator Mundi (1490 – 1500)

Nhờ kỹ thuật hoàn hảo cùng chi tiết biểu tượng, Salvator Mundi (1490 – 1500) được ví như phiên bản nam của Mona Lisa khi khắc họa chân dung Chúa Jesus.

Trong tiếng Latin, Salvator Mundi có nghĩa là “đấng cứu thế”, tên gọi riêng để tôn vinh Chúa Jesus. Xuất hiện trên trang phục của Chúa, màu xanh dương đại diện cho niềm tin, hy vọng ở Cơ đốc giáo.

Với gương mặt điềm tĩnh, Đấng tối cao ra hiệu và ban phước lành cho những con chiên ngoan đạo, thể hiện qua cử chỉ nơi bàn tay phải. Là biểu tượng của Trái đất, quả cầu thủy tinh được đặt trong bàn tay còn lại, phản chiếu ánh sáng từ phía trước.

“Tôi vẫn ấn tượng với tính cấp thiết của hành động. Hiểu biết là chưa đủ; chúng ta phải áp dụng. Sẵn sàng thôi là chưa đủ; chúng ta phải thực hiện.” – Leonardo da Vinci

Tận dụng kiến thức quang học, Leonardo da Vinci đã sử dụng khối cầu rỗng làm mô hình, qua đó giảm khả năng gây biến dạng hình ảnh hay tán xạ ánh sáng.

Nhấn mạnh hiệu ứng chân thực, danh họa phối hợp điểm nhìn thẳng với tư thế bán thân, kỹ thuật sfumato và nét vẽ mềm mại. Tất cả chứng minh cho khả năng điêu luyện, tài năng vượt bậc của Leonardo.

Mona Lisa (1503) cùng những yếu tố bí ẩn

Là bức chân dung nổi tiếng nhất mọi thời đại, Mona Lisa (1503) không chỉ sở hữu vẻ tinh tế, yếu tố bí ẩn mà còn gây ấn tượng khi áp dụng kỹ thuật tuyệt hảo.

Xuất hiện trên khung cảnh thiên nhiên, nàng Mona Lisa được khắc họa qua điểm nhìn trực diện, trang phục đơn giản. Trái với tranh chân dung truyền thống, góc nhìn chính diện gợi cảm giác gần gũi, nhấn mạnh mối liên kết giữa công chúng và tác phẩm.

Nhằm tô điểm cho nhân vật, Leonardo da Vinci đã loại bỏ màu sắc rực rỡ cùng phụ kiện rườm rà, thay vào đó là bộ váy tối màu mang nếp gấp mềm mại.

Kết hợp kỹ thuật sfumato với kiến thức giải phẫu, các đường nét trên gương mặt được tái hiện một cách chân thực. Không dừng lại ở đó, phương thức này còn tạo nên những ảo ảnh thị giác, điển hình là nụ cười kỳ lạ hay ánh mắt mơ hồ của Mona Lisa.

Dù nhìn ngắm từ góc độ nào, người xem cũng cảm thấy nhân vật đang nhìn thẳng về phía mình và nở nụ cười bí ẩn. Tuy nhiên, nụ cười ấy lại biến mất khi quan sát từng chi tiết như mắt, môi.

“Mona Lisa là vẻ đẹp duy nhất đã trải qua lịch sử và vẫn giữ được danh tiếng của mình.” – diễn viên kiêm nhà báo Will Rogers

Để tạo chiều sâu, danh họa áp dụng phối cảnh trên không cùng nghiên cứu về địa chất học, quang học. Phông nền thiên nhiên vì vậy trở nên hài hòa và chân thực hơn cả, phản ánh mối quan hệ mật thiết giữa con người với thiên nhiên.

Nhờ kỹ thuật điêu luyện, Mona Lisa đã ảnh hưởng sâu rộng lên văn hoá đại chúng và trở thành kiệt tác của hội họa Phục hưng.

Khối di sản nghệ thuật của Leonardo da Vinci

Hơn bốn mươi năm gắn bó với hội họa, Leonardo da Vinci để lại cho hậu thế khối di sản gồm 24 bức tranh cùng vô số bản phác thảo, đơn cử Ginevra de’Benci (1474 – 1478), Saint Jerome in the Wilderness (1480 – 1490), Madonna Litta (1490) và Mona Lisa (1503).

Kết hợp nghệ thuật với khoa học, danh họa phát triển thành công nhiều phương thức hội họa và xây dựng được hệ thống quan điểm mới, qua đó nâng cao giá trị của nghệ thuật phương Tây.

Bộ sưu tập tác phẩm của ông hiện được lưu giữ tại nhiều bảo tàng lớn trên thế giới gồm phòng trưng bày Uffizi ở Florence, bảo tàng Louvre tại Paris, phòng trưng bày nghệ thuật Quốc gia ở Washington, bảo tàng Hermitage tại Saint Petersburg và phòng trưng bày Quốc gia ở London.

Nhằm tôn vinh danh họa, chính quyền thành phố Vinci đã thành lập bảo tàng Museo leonardiano di Vinci, nơi trưng bày hơn sáu mươi mô hình kỹ thuật được tái tạo từ các bản vẽ của Leonardo.

Cho đến nay, loạt tranh của Leonardo da Vinci vẫn thu hút lượng lớn nhà sưu tầm, chúng liên tục phá kỷ lục để trở thành những họa phẩm đắt giá nhất mọi thời đại. Tiêu biểu là Salvator Mundi với 450,3 triệu USD, mức giá cao nhất từ trước đến nay cho một tác phẩm nghệ thuật.

Cuộc đời của danh họa còn truyền cảm hứng cho những vở kịch, bộ phim cùng tiểu thuyết. Nổi bật nhất phải kể đến cuốn sách tiểu sử Leonardo da Vinci của nhà văn Walter Isaacson.

Tái hiện hành trình kết nối khoa học với nghệ thuật, tác phẩm không chỉ mang đến góc nhìn sâu sắc về cuộc đời, sự nghiệp của bậc thầy Leonardo mà còn trở thành cuốn sách tiểu sử bán chạy nhất bởi Walter Isaacson trong năm 2017.