Nguyễn Tiến Chung – Người mang "hồn quê” thấm đẫm vào từng tác phẩm hội họa

Tên thật: Nguyễn Tiến Chung

Ngày sinh: ngày 8 tháng 8 năm 1914

Ngày mất: ngày 5 tháng 3 năm 1976

Phong cách nghệ thuật: Thường sáng tác về người nông dân, nông thôn, thiếu nữ, bộ đội, công nhân Việt Nam mang phong cách, bản sắc Á Đông

Các tác phẩm chính: Được mùa (tranh lụa, 1958), Mùa gặt (tranh lụa, 1962), Chợ Nhông (tranh khắc gỗ màu, 1958), Hợp tác xã Tây Hồ (1964), Phong cảnh Sài Sơn (tranh khắc gỗ màu, 1970), Nữ dân quân trao đổi kinh nghiệm bắn máy bay (tranh sơn dầu, 1971)

 

 

Chân dung họa sĩ Nguyễn Tiến Chung

 

 

Nguyễn Tiến Chung sinh ngày 8 tháng 8 năm 1914, quê ở Ước Lễ, xã Tân Ước, Thanh Oai, Hà Nội. Hồi học tiểu học, ông nhận vẽ tranh cây, cỏ để minh hoạ cho bài giảng. Về nhà, tâm hồn cậu bé Nguyễn Tiến Chung suốt ngày mơ tưởng tới những giá vẽ, bút vẽ, đến những tuýp sơn dầu đặc quánh. Không có tiền mua đồ vẽ, cậu đã dùng một thứ bột quét vôi trộn lẫn với bột nếp để làm màu, dùng những mẩu tre đập dập làm bút. Thế nhưng chính những bức tranh thuở ban đầu mộc mạc ấy lại nhận được sự tán thưởng nhiệt liệt của bè bạn thầy cô và từ đó đã khuyến khích cậu thi vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương năm 1936.

 

 

 

 

Họa sỹ Nguyễn Tiến Chung là tài danh xuất sắc của hội họa hiện đại Việt Nam của thế kỷ XX. Ông tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương khóa XI (1935 - 1940) lúc 26 tuổi. Cùng bao thanh niên nghệ sỹ tài hoa bay bổng như Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tường Lân... thời tiền chiến lãng mạn “Hồn bướm mơ tiên”, ông rất thành công ở những bức vẽ thiếu nữ thị thành, yểu điệu, xinh tươi, tà áo dài bay lượn trên cánh đồng vàng rực, cảnh thần tiên mộng ảo hoa lá, mây chim, những ngôi chùa cô tịch, hoài vọng về một quá khứ xa xôi trong cổ tích.

 

 

 

Tác phẩm Hai thiếu nữ đi trên đồng lúa, sơn mài, 1943-1944

 

 

Say mê nghiên cứu và tái hiện bằng hội hoạ các di tích đình chùa, trang trí, điêu khắc dân gian, Nguyễn Tiến Chung đã từ rất sớm hình thành ý niệm về một nền nghệ thuật dân tộc. Bài thi tốt nghiệp - bức tranh Mùa gặt (1939) - và tiếp đó là hai tác phẩm đoạt giải cao nhất tại Triển lãm mỹ thuật tháng Tám (1946): Dưới gốc bồ đề và Chải đầu bên hồ, tất cả đều trên chất liệu lụa, là những thành công đầu tiên đã hướng ông đi sâu vào loạt đề tài phản ánh đời sống thực phong phú. “Đề tài nông thôn đã cuốn hút tôi” - Sinh thời ông tự sự - “Hằng năm, cùng với học sinh vào những dịp hè chúng tôi về nông thôn cả ngày ở ngoài trời, giữa cánh đồng, tôi đứng bên giá vẽ da rám nắng mặt trời để ghi chép những con người cần cù, một nắng hai sương, phong cảnh thanh bình, dân dã. Mỗi một động tác, tư thế của người nông dân trong sản xuất, mỗi dáng con trâu con bò kéo cày những thửa ruộng phủ đầy mạ non giống những tấm thảm nhung, những bóng tre phản chiếu ánh mặt trời, những mái cong ngôi đình, sự thay đổi nhiều hình nhiều vẻ đó tôi đã ghi lại...”.

 

 

 

Tác phẩm “Nữ dân quân trao đổi kinh nghiệm bắn máy bay”, sơn dầu, 1971

 

 

Người ta bảo họa sỹ Nguyễn Tiến Chung vẽ nông dân như vẽ người thân trong nhà, ông thuộc làu những khuôn mặt bà già, em bé, thôn nữ tới cảnh đồng quê, góc sân, vựa lúa, cảnh chăn trâu, cấy cày, gặt hái… Tình yêu thương làng quê lấp lánh trong ngọn bút thần tình của ông. Bức sơn dầu Chăn trâu (1957) vẽ cảnh em bé chơi diều bên con trâu mộng hiền lành dưới ánh chiều nhuộm đỏ, gam màu nguyên sắc rực rỡ như tranh dân gian. Bức khắc gỗ đặc sắc Chợ Nhông (1956) vẽ ở Phú Thọ diễn tả sinh động cảnh chợ quê có váy áo, khăn vuông, nón lá, có cảm giác bồi hồi gặp lại cây đa, quán đình cách hàng trăm năm cũ, lối diễn tả xa gần hiện đại. Đường nét, màu sắc không ồn ào, náo nhiệt, mà ý nhị duyên dáng như bài thơ lục bát. Hồn quê lãng đãng bay trên mặt giấy dó, nền ngà đằm thắm. Bức lụa khổ lớn Được mùa vẽ năm 1960 cảnh gặt lúa tưng bừng nhộn nhịp. Người nông dân là những vũ công vui tươi thu hoạch mùa màng. Hòa sắc vàng nâu trù phú, no ấm. Chất lụa vàng tơ óng ả, mịn màng trong trẻo đến ngỡ ngàng. Bức sơn mài Đập lúa (1963) vẽ cảnh ngày mùa bận rộn, lao động về đêm dưới ánh đèn ba giây tỏa sáng, ba nhân vật lực điền chiếm hết mặt tranh, nét vẽ to khỏe, mộc mạc. Lối diễn hình cách điệu dân gian ngộ nghĩnh. Hòa sắc xanh lạnh của sơn mài hiện đại trông thật đẹp.

 

 

Tác phẩm Chăn trâu, sơn dầu, 1957

 

 

 

Tác phẩm Được mùa, lụa, 1958

 

Những bức tranh phong cảnh làng quê của họa sỹ Nguyễn Tiến Chung là bột màu, khắc gỗ hay sơn dầu, sơn mài, không gian trong tranh ông bao giờ cũng trong lành, tinh khiết. Người nông dân lao động tập thể hồn hậu, vui tươi, những rặng dừa, đồng lúa nguyên vẹn, con trâu, con gà chăm chỉ, mặt người tươi tắn, tin yêu với những ước vọng thanh bình từ trong bản thể. Nguyễn Tiến Chung vẽ con vật quen thuộc như trâu bò, gà, mèo, ngựa,... Nhìn cảnh chọi trâu, chọi gà hay chú cò đơn độc bay trên nền giấy, nét bút lông nhẹ nhõm một hơi tựa cánh chim bay đi lại tràn đầy sức mạnh, lúc lướt nhẹ nhàng chợt bất ngờ dừng lại, gay cấn như trong cuộc đấu. Chủ tâm vẽ cái “thần” sự vật mình miêu tả hơn là chi tiết vặt vãnh ngoại hình, ông tới được cốt lõi của phép tạo hình phương Đông cổ xưa. Bức tranh bởi thế rất sinh động, hấp dẫn.

 

 

 

Tác phẩm Phong cảnh Thanh Hóa, 1961

 

 

Ông là họa sỹ đa tài, vẽ nhiều chất liệu từ bột màu, mực nho tới sơn dầu, sơn mài, lụa, khắc gỗ, tranh cổ động chính trị, minh họa sách báo, thể loại nào cũng thành công. Khả năng kỳ diệu của các danh nhân về tài năng chính là sự độc đáo, phân biệt họ với đám đông. Nguyễn Tiến Chung độc đáo từ chữ ký, phương pháp tạo hình hiện đại, dân gian dí dỏm theo cách nhìn rất riêng. Hơi bút bay đi phóng túng, lãng tử như bậc thầy phương Đông cổ xưa. Màu sắc từ tinh vi, tinh tế tới những va đập dữ dằn, táo bạo những màu nguyên sắc lại cứ hài hòa, dịu ngọt. Sự nghiệp ông phong phú, đa dạng. Thân hình đậm chắc, lực lưỡng của người nông dân trong tác phẩm của ông phơi phới lạc quan, hồn hậu yêu đời. Từ bức sơn mài đầu tiên thiếu nữ thị thành mảnh mai, đài các tới bức sơn mài vẽ người dân quê mộc mạc, bình dị, ông tiến xa về tạo hình hiện đại. Hội họa của ông thấm đẫm cốt cách dân tộc từ chủ đề lớn lao, toàn thể tới thủ pháp biểu hiện có mạch ngầm kết nối nghìn năm với tranh dân gian Đông Hồ - Hàng Trống, có biến hình lập thể, dã thú, siêu thực của chủ nghĩa hiện đại châu Âu. Đấy chính là đóng góp quý báu cho mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

 

 

Tác phẩm Chợ Nhông, in khắc gỗ, 1958

 

Họa sỹ Nguyễn Tiến Chung mất năm 1976 do bệnh hiểm nghèo. Ông sống 62 năm trong cuộc đời không bình yên, có năm tháng vui tươi hạnh phúc, những gian khổ thiếu thốn trong chiến tranh, nhưng niềm vui sáng tạo như ngọn lửa không bao giờ tắt trong trái tim đam mê, nhân hậu. Ông sống hết mình với người dân cần lao, hơi thở của sự sống cứ phập phồng trong những tác phẩm của ông. Nguyễn Tiến Chung đạt tới được điều mà bất kỳ họa sĩ nào cũng ao ước: dân tộc và hiện đại, sự nhuần nhuyễn giữa truyền thống và hiện đại, quan trọng hơn cả là sự giản dị, sâu sắc, làm nên dấu ấn một danh họa.

 

 

 

Tác phẩm Lão dân quân Quảng Bình, bút sắt, 1965

 

 

 

Giáng sinh, sơn mài (thực hiện cùng họa sĩ Hoàng Tích Chù)