Phương pháp vẽ sơn dầu nhiều lớp – sáng tạo thiên tài nhất lịch sử hội hoạ

Khả năng giao tiếp trôi chảy và nói trơn tru một ngôn ngữ mới chỉ là lớp vỏ của việc hiểu ngôn ngữ. Bạn chỉ thực sự hiểu sâu sắc một ngôn ngữ nào đó nếu bạn am hiểu văn chương, thơ phú, ca từ, phong tục tập quán của nền văn hóa xây dựng trên ngôn ngữ này. Để rồi từ đây, nếu là văn sĩ hay thi sĩ, bạn mới có thể viết nên nhưng áng văn thơ có giá trị và độc đáo của riêng bạn bằng ngôn ngữ đó.

Tương tự như vậy, học và thực hành hội hoạ không chỉ đơn thuần là rèn luyện và thể hiện kỹ năng vẽ, kỹ năng biểu hiện ý tưởng và cảm xúc bằng hình và màu, mà còn là hấp thụ, kế thừa cũng như góp phần duy trì và phát triển cả một nền văn hóa.

Phương pháp vẽ sơn dầu nhiều lớp không chỉ đơn thuần là một kỹ thuật, mà còn là di sản văn hóa của châu Âu và nhân loại.

Có thể nói không ngoa rằng phương pháp vẽ sơn dầu nhiều lớp là sáng tạo thiên tài nhất của toàn bộ lịch sử hội hoạ.

Phương pháp này thiên tài ở chỗ nó tách quá trình miêu tả thế giới hiện thực trong bức tranh sơn dầu thành hai giai đoạn chính: hình và màu. Trong giai đoạn thứ nhất, được gọi là vẽ lót (underpainting), toàn bộ bố cục, hình khối, sáng tối, đậm nhạt, xa gần được giải quyết để tạo nên bức tranh gần như hoàn chỉnh nhưng chỉ bằng một tông màu (đơn sắc), tức màu đen trộn với màu trắng (grisaille), hoặc lục đất trộn với màu trắng (verdaille), hoặc nâu, vàng đất trộn với trắng (brunaille) v.v.

Sang giai đoạn thứ hai, được gọi là vẽ phủ màu (overpainting) hay lên màu, hoạ sĩ chỉ chuyên tâm vào màu bằng cách phủ hoặc láng các lớp màu đục, bán đục, bán trong và trong lên lớp vẽ lót. Khi lên màu như vậy, hoạ sĩ hầu như không trộn các màu với nhau trên palette mà phủ hoặc láng lớp màu này lên lớp màu bên dưới đã khô, tạo nên hòa sắc quang học phong phú kỳ ảo và hiệu ứng không gian ba chiều nhờ ánh sáng tán xạ và phản xạ từ nền đục bên dưới, sau khi ánh sáng chiếu xuyên qua các lớp màu trong và bán trong. Không thể nào đạt được hòa sắc và hiệu ứng như vậy bằng phương pháp alla prima hay ướt-trên-ướt, thịnh hành trong hội hoạ kể từ t.k. XIX.

Phương pháp vẽ sơn dầu nhiều lớp cũng là phương pháp duy nhất cho phép đa dạng hóa các kỹ thuật vẽ. Nhờ áp dụng và biến đổi quy trình cơ bản của phương pháp này mà mỗi hoạ sĩ có thể tạo ra lối vẽ riêng cho mình.

Việc phục hưng kỹ thuật vẽ sơn dầu nhiều lớp, bị mai một kể từ khi trào lưu Ấn tượng ra đời vào cuối t.k. XIX, là phương thức hữu hiệu, nếu không nói là duy nhất, giúp hội hoạ sơn dầu tái sinh, như chim phượng hoàng bay lên khỏi đống tro tàn và rác rưởi của hội hoạ hiện đại và nghệ thuật hậu hiện đại.

Tôi đã tự phát hiện cho mình và tự học kỹ thuật sơn dầu nhiều lớp, đã đúc kết từ kỹ thuật của các bậc thầy Flemish, Phục Hưng và Baroque thành phương pháp của riêng mình, thực hành và liên tục cải tiến nó trong 30 năm nay. Hơn thế, tôi đã diễn giải những hiểu biết của mình về phương pháp này và về chất liệu sơn dầu trong hơn 30 bài chuyên khảo [1]. Như vậy, các bạn sẽ có thể tự học sơn dầu dễ dàng hơn tôi nhiều bởi cách đây 45 năm, khi mới bắt đầu làm quen với sơn dầu, tôi đã không có được bất cứ một cuốn sách nào hướng dẫn thấu đáo về hội hoạ sơn dầu và kỹ thuật của nó như trong các chuyên khảo của tôi. Ngay cả bây giờ cũng khó mà tìm thấy những cuốn sách tổng hợp và hệ thống hóa kỹ lưỡng như vậy [2].

Các bạn chỉ cần đọc hết các bài chuyên khảo của tôi [2], rồi thực hành bằng những hoạ phẩm tốt nhất các bạn có thể kiếm được. Nếu các bạn có những câu hỏi mà không tìm thấy giải đáp trong các chuyên khảo trên thì chớ ngại cho tôi biết.

Cách bắt đầu tốt nhất và dễ nhất là chép lại một bức tranh (hoặc một phần bức tranh) của một trong những danh hoạ như Van Eyck, Leonardo da Vinci, Titian, Caravaggio, Zurbaran, Rembrandt, Vermeer, Velázquez v.v. bằng sơn dầu và các hoạ phẩm hạng hoạ sĩ trên canvas lanh dệt mịn hoặc trung.

Tương tự như học ngoại ngữ hay tập đàn, việc vẽ nên được duy trì hàng ngày.

Chúc các bạn thành công.
(Nguồn Nguyễn Đình Đăng)